نویسنده : من افغانستانم I am Afghanistan
افراط‌گرایی به‌عنوان یک پدیده‌ی جدید که رفتارهای خشونت‌آمیز و گسترش تروریزم محصول آن می‌باشد، ساختارها، هنجارها و ارزش‌های یک جامعه را مورد هدف قرار می‌دهد و همواره مورد توجه جهان قرار داشته است، و کاوش‌ها و تحقیقات متعدد علمی در مورد چندوچون این پدیده صورت گرفته است. سوال جدی و اساسی این است که چه عوامل و انگیزه‌ها باعث افراط‌گرایی و رشد تفکر افراط‌گرایانه می‌گردد؟
در پاسخ به پرسش ارایه‌شده با توجه به تجارب تاریخی و مطالعات علمی که در خصوص افراط‌گرایی و چگونگی مقابله علیه آن انجام شده، می‌توان گفت که یک مجموعه عوامل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، تاریخی و اقتصادی در یک جامعه به‌صورت شبکه‌یی دست به دست هم می‌دهند تا در تبانی و همکاری با یکدیگر زمینه‌های افراط‌گرایی را مساعد سازند. افراط‌گرایان از ایدیولوژی‌های دینی و برداشت‌های خاص از متون و ارزش‌های اسلامی به‌عنوان بزرگترین ابزار استفاده می‌نمایند تا با پیوند زدن عوامل و متغیرهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی با برداشت‌ها و قرائت‌های دینی، فکر افراطی را ترویج و نهادینه سازند.
محرومیت‌های تاریخی و اجتماعی یک گروه قومی در ساختارهای سیاسی-اجتماعی، تهاجم فرهنگی و نابودسازی ارزش‌ها و ثروت‌های فرهنگی یک ملت، عدم فراهم‌سازی فرصت‌های برابر اقتصادی در یک جامعه، تبعیض و تعصب، تفوق‌طلبی‌های قومی، زبانی و مذهبی در یک جامعه عوامل و زمینه‌های اساسی نضج‌گیری اندیشه‌های افراطی و مشوق‌های افراط‌گرایی پنداشته می‌شوند.
در بسیاری موارد دیده شده است که باوجود فراهم‌سازی فرصت‌های تحصیلی و کاری و عرضه‌ی خدمات اساسی توسط دولت، بازهم افراد گرایش‌های افراطی داشته‌اند و به تعریف و تمجید فعالیت‌های افراط‌گرایان و مخالفین مسلح دولت می‌پردازند، در حالی‌که اگر مخالفین پیروز شوند، تمام فرصت‌ها و امکانات از آن‌ها گرفته شده و ممکن است بیشترین آسیب به آن‌ها برسد.
این مسأله برمی‌گردد به ذهنیت و تفکر حاکم و غالب در جامعه که با وجود پیشرفت‌ها و دست‌آوردها، بازهم فضایی به‌وجود می‌آید که تلاش‌های روشنفکرانه و فعالیت‌های مدنی نتایج قابل توجه و موثریت نداشته، مجال تولید افکار و رفتارهای افراطی را مساعد می‌سازد.
نصاب درسی مراکز تعلیمی و دانشگاه‌ها عامل عمده‌ی افراط‌گرایی می‌باشد که در این نصاب درسی، موضوعات به‌صورت علمی و منسجم ارایه نگردیده، عدم تسلسل و تطبیق‌دهی مفاهیم دینی با واقعیت‌ها و نیازمندی‌های دنیای جدید در نصاب درسی مراکز دینی به‌صورت واضح باعث تولید فکر افراطی گردیده وگسترش رادیکالیزم در نهادهای تحصیلی و دانشگاه یک نگرانی جدی فراراه ثبات، امنیت و توسعه در کشور محسوب می‌گردد.
از جانب دیگر تقسم‌بندی جهان به جهان کفر و جهان اسلام که در فرایند جهانی شدن ارزش‌ها، هویت‌ها، اصول و الگوها از یک منطقه‌ی جهان به منطقه‌ی دیگر در حال گردش و حرکت می‌باشد، عامل دیگر افراط‌گرایی می‌باشد. از جانب دیگر عدم تطابق و همسویی با افکار، رفتار، ارزش‌ها و مفاهیم دنیای جدید که از طریق گفتمان‌ها و جریان‌های روشنفکری در سطح جهان، علم و فکر تولید می‌گردد، در جهان کمتر توسعه‌یافته و عقب‌مانده، زمینه‌‌‌ی توسعه‌ی دیدگاه‌ها و روش‌های افراط‌گرایانه را فراهم ساخته است.
پیشرفت و توسعه‌ی دنیای غرب در تمام ابعاد در مقایسه با دنیای اسلام، یک نوع احساس حقارت و شکست را ایجاد نموده است که این احساس حقارت و عقبگرد در جوامع اسلامی، با عقده‌مندی‌هایی به‌همراه بوده که به افراط‌گرایی و انتقام‌گیری بیشتر از جوامع غربی منجر شده است، تا حدی که در جوامع غربی نیز مظاهر افراطیت را می‌توان سراغ داشت که می‌توان آن را زائیده‌ی دین یا زمینه‌های فرهنگی – اجتماعی جوامع خاص دانست که با وجود همه‌ی امکانات و پیشرفت‌ها افراد به طرف افراط‌گرایی سوق داده می‌شوند.
برخی عوامل تاثیرگذار بر روند افراط‌گرایی برشمرده شد، مستلزم دریافت راهکارهای اساسی و مبتنی بر الزامات و حقایق موجود برای پاسخگویی و رسیدگی به عوامل متذکره می‌باشد که باید در سطح داخلی و خارجی مورد تحلیل و ارزیابی دقیق و کارشناسانه قرار گرفته و برنامه‌های موثر و عملی برای مبارزه‌ی علیه افراط‌گرایی در نظر گرفته شود.
نخستین عنصر یک راهکار و استراتژی موثر برای مقابله‌ی هدفمند در برابر افراط‌گرایی، ذهنیت‌سازی اجتماعی-فرهنگی، فعالیت‌های مدنی و روشنفکری و افزایش سطح آگاهی، سواد و تجزیه و تحلیل مسایل می‌باشد که مجموع مسایل کمک می‌کند تا به‌لحاظ ذهنی-فکری آسب‌پذیری‌های افراد در برابر دیدگاه‌های افراط‌گرایانه کاهش یابد و افراط‌گرایان نتوانند به‌راحتی افراد را به طرف خود بکشانند.
فراتر از ظرفیت‌سازی و آگاهی‌دهی باید به نیازمندی‌ها، خواست و مطالبات شهروندان یک کشور رسیدگی صورت گیرد، اشتغال‌زایی و فراهم‌سازی سایر فرصت‌های زندگی می‌تواند از پیوستن افراد به جانب افر اط‌گرایی جلوگیری نماید، افراد بیکار، فقیر و محروم که گرفتاری‌های زیادی در زندگی دارند، از ناگزیری‌ها و جبر روزگار به صفوف افراط‌گرایان می‌پیوندند.
یادداشت: روزنامه‌ی «اطلاعات روز» و نهاد «من افغانستانم» براساس یک قرارداد همکاری رسانه‌یی، این ستون را منتشر می‌کند. محتوای این بخش توسط من افغانستانم تهیه می‌شود، اطلاعات روز به‌عنوان نهاد همکار از تولیدات این نهاد در راستای ایجاد همدلی، تقویت نیروهای امنیتی، حمایت جوانان، مبارزه با افراط‌گرایی و خلق امید در میان مردم بدون دخل و تصرف در محتوا، نیم صفحه‌یی را به نشرات این نهاد واگذار کرده است.
نوشته عوامل افراط‌گرایی و راهکارهای مبارزه با آن اولین بار در روزنامه اطلاعات روز پدیدار شد.